CASTIELLO DE LOBARRE

Situau a unos 35 km. de Uesca, fue declarau molimento istorico artistico en 1906. Ye una d'as fortalezas romanicas millor conserbadas d'Europa; castro iberico, romano, musulmán e palazio reyal, a suya construzión encomienza en o sieglo XI, estando rei Sancho III.

O muro perimetral que arrodeya o Castiello data d'o siglo XIII. A suya ilesia, adedicada a San Pietro, ye de complexa planta con una enorme cupula de doble trompa, unica en o suyo chenero, abside semizircular e capitels decoraus a l'uso. Ta o Castiello s'azede por una puerta en a muralla flanquiada por dos torretons de planta semizircular. Dentro d'o rezinto trobamos a torre de guaita u albarrana. Una rampa nos conduze dica a unica puerta d'o Castiello. Dende aquí se puya por una escala cubierta por bobeda de cañón que tamién da paso a la cripta de Santa Quiteria. Completan o recorriu os torretons, pasadizos, mazmorras e o balcón d'a Reina dende d'o cual se columbra una ampla ambista d'a Foya de Uesca. O rezinto ye estau eszenario de numbrosos rodaches zinematograficos, entre los que destaca o d'O Reino d'os zielos de Ridley Scott.

COLECHIATA DE BOLEYA

Se trata d'una edeficazión a caballo entre o gotico e o renaximiento, construida entre 1535 e 1556 sobre l'anterior templo romanico. O suyo interior presenta una planta de salón con tres naus. Arcos de meyo punto, ochibals e bobedas de cruzería estrelada adornan e emparan o cubillamen.

Destaca en o suyo interior o retablo mayor (1490-1503), de corte gotico, con impresionans pinturas d'o primer Renaximiento español, que se combinan con esculturas en fusta policromada. Atros retablos interesans que trobamos en a Colechiata son o de San Sebastián, d'estilo gotico, e o de San Chaime Apóstol, atribuiu a Damián Forment.

MALLOS DE RIGLOS

Impresionans formazions rocosas con 300 metros de pared bertical do fa niedo una d'as más importans colonias de butre d'Europa e se i practica a escalada.

A unos 7 kilómetros d'Ayerbe por l'A-132, un esbarre a la zurda nos conduce a la localidat de Riglos, o casco urbano d'o cual se funde con o reliebe escarposo que culmina en os impresionans Mallos de Riglos; chigans de roca conglomerada con berticals de más de 300 metros, bel unos d con nombre propio (O Firé, O Puro, O Pisón, etc.). Importán zona d'escalada a nibel mundial, os suyos paretons sirven de emplazamiento de colonias de butres, boletas, cluxigüesos e multitu d'avicastros e de tota mena.

MALLOS D'AGÜERO

De formazión parellana a os suyos bezinos de Riglos, a mole rocosa d'os Mallos d'Agüero s'eleba en impresionán bertical dezaga d'a localidat que les presta o suyo nombre, como telón de fondo a o suyo singular conchunto urbano.

Destaca d'o paisache petrio a silueta de Peña Sola, exenta d'o conchunto conglomerau. En o zielo d'o entorno ye abitual atisbar as siluetas de numbrosos abicastros, que aprobeitan os forigachos que ufre a roca pa fer-bi os suyos niedos, y en os suyos paretons las d'escaladors angluziosos d'abentura.

SALTO DE ROLDÁN

Siñal d'identidat d'a ziudat de Uesca, paisache de leyenda, lugar de defensa en a Edat Meya, obserbatorio pribilechiau d'abicastros e talaya pa columbrar una impresionán embista d'a Foya de Uesca. O Salto de Roldán ye formau por dos grans chigans de roca conglomerada, as peñas de San Miguel e Amán, deseparadas por una profunda e ampla foz ubierta por o paso d'o riu Flumen. Cuenta a leyenda que Roldán, engalzau por os suyos enemigos, plegó en este parache e pribó d'estar preso blincando d'una peña ta l'atra con o suyo caballo.

L'azeso t'a punta d'a peña San Miguel puede realizar-se a pie, dimpués de superar una bertical con escala de fierro. En la zima, trobamos as ruinas de l'armita de San Miguel e una embista espectacular acompañada por o buelo de butres e atros abiscastros. Istoria, naturaleza, esporte, leyendas e machia confluyen en este espazio unico e singular.

BADIELLO

Enclau paisachistico pribilechiau, en plena Sierra de Guara, do a naturaleza s'amuestra en tota a suya esplendor. As auguas d'o embalse reflexan as espectaculars formazions rocosas d'os mallos de Ligüerri, San Chorche, O Puro, A Mitra e O Pico Borón, que se lebanta imponén con os suyos 1310 m d'altitú. Butres, boletas, cluxigüesos e atros abicastros e rocazers construyen os suyos niedos a cubierto d'as peñas. O enclau constituye un mirador eszepzional sobre as fozes d'o riu Guatizalema.

Cerqueta d'o embalse, azesible a pie e bien siñalizada, podemos fer una gambadeta dica l'armita de San Cosme e San Damián, construida en un gran forato d'a roca conglomerada.

CASTIELLO DE MONTARAGÓN

A unos 7 km d'o zentro de Uesca, en o termen munizipal de Quicena, se troba o Castiello de Montaragón, declarau Molimento Nazional en 1931, que domina as planuras de Uesca.

Bastión cristiano de primer orden, fue lebantau por o rei aragonés Sancho Ramírez como fortaleza pa reconquistar a ziudat de Uesca, como paso prebio en o suyo abanze enta Zaragoza. Combertiu años dimpués en un poderoso monesterio, l'ambito d'influenzia d'o cual abracó un amplo territorio, l'Abadiau de Montaragón, a él pertenexión por sieglos gran extensions de terreno.

Actualmén empezipia a salir d'o suyo estau d'abandono grazias a os esfuerzos que se realizan en a suya reconstruzión.

SAN MIGUEL DE FOZES (IBIECA)

Entre campos d'oliberas, vites e almendreras, en o pedero d'a Sierra de Guara, se lebanta a ilesia de San Miguel de Fozes, siñalero templo, declarau molimento nazional, situau chunto a o camino Reyal que uniba Uesca con Balbastro.

En o suyo interior o estilo zisterzenco se manifiesta en tota a suya esplendor. Este espazio, conzebiu como panteón familiar, contiene un interesán conchunto de pinturas que pertenexen a o estilo gotico linial.

En as suyas parez encara resonan os ecos d'os flaires espitalarios de San Chuan de Cherusalén que abitón o desaparexiu zenobio.

MONESTERIO DE STA. MARÍA D'A GLORIA. CASBAS.

Situau en o pueblo de Casbas, o monesterio de Santa María d'a Gloria, constituye uno d'os escasos exemplos de combentos femeninos zisterzencos en Aragón.

As suyas sobrias parez cubiertan numbrosas instalazions e dependenzias de distintas epocas que ebocan a os nuestros güellos a istoria d'a comunidat. A bisita d'esta zona d'a Foya exiche un alto en o camino pa regalar-se d'un lugar bello e pleno de'espiritualidat.

A comunidat relichiosa abitó as dependenzias d'o monesterio dica l'año 2004.

A LAGUNA DE SARIÑENA

D'orichen endorreico, a Laguna de Sariñena fue declarada Refuchio de Fauna Silbestre.

Tiene una superfizie de 204 ectarias e ye una d'as diez lagunas más grans d'o territorio español e puesto de gran interés pa os que aman a ornitolochía. En as suyas auguas ye frecuénobserbar, entre atras abes, aucas, zerzetas, fochas, sarteneras, somorgullos, garrapescaires e garzetas, así como abes de costa como o gallo marino e a gabiota, sin olbidar a presenzia de rapiñas como l'alica pescaire e l'alicot d'as lacunas.

A escasez de precipitazions e l'alto grau d'insolazión de berano, que preboca gran ebaporación, faborexen l'acumulazión de sals en o suyo suelo e en o entorno e, en consecuenzia, a existenzia d'una ripa de plantas propias d'ambiens esteparios e salobrencos. En as proximidaz d'a Laguna bi ha un Zentro d'Interpretazión.

VILLAFORTUNATUS

Salindo de Fraga enta o norte, en direzión ta Monzón, a una distanzia d'unos 4 km. en a marguin ezquierda d'o riu Cinca, i trobamos as excabazions d'a billa romana Villa Fortunatus, asinas denominada por una inscripzión en mosaico que calificaba a o suyo propietario.

O chazimiento arqueolochico fue descubierto enta 1930. Podió estar abitau ya en o sieglo I, pero as restas más importans, entre las que destacan estructuras de construzión bien conserbadas, datan d'o sieglo IV e grazias a els puede conoxer-se a forma de bida d'un terratenién d'a epoca d'a dominazión romana.

L'arqueolochía nos ha rebelau que, dimpués de l'abandono d'a bibienda que amuestra a tipica disposizión d'as abitazions alredor d'un patio, una parte d'ella fue utilizada como basilica cristiana.

MONESTERIO DE SIXENA

O Monesterio de Sixena u de Santa María Reina, d'estilo romanico zisterzenco, que data d'o s. XII, fue declarau Molimento Nazional en 1923. Dende as suya fundazión estió estreitamén binculau a os reis d'a Corona d'Aragón. Amás de Monesterio Espitalario, fue Panteón Reyal, Archibo e Corte. En agosto de 1936 patió un debastador inzendio e o expolio de gran parte d'as obras d'arte e biens. Güe, o monesterio conserba a suya portalada romanica de 14 arquiboltas. En a zona norte ye o panteón reyal, sala con nichos en os muros dotada d'abside, manera de capiella funeraria. O interior d'o templo, de planta de cruz latina, tiene una nau que culmina con tres capiellas en cabecera e un amplo cruzero, bobedas de cañón e bobeda de cruzería. Queda encara bella resta d'as pinturas que decorón os suyos muros.

SAN PIETRO DE ZIRESA

O monesterio de San Pietro de Ziresa, molimento istorico artistico dende 1931, s'ubica en a localidat que le da o suyo nombre, situada a o norte d'o bezino lugar d'Echo.

A construzión de San Pietro de Ziresa, exponén d'o romanico aragonés, fue lebantada sobre un monesterio bisigodo e conzebida en o sieglo IX como Reyal Monesterio. Fue o lugar eslechiu pa la educazión d'Alifonso I o Batallero. Lo primero que clama la atención son as suyas dimensions colosals, parellanas a las d'una seu. O monesterio ye situau chunto a la calzada romana que cruza ta la bezina Franzia por o puerto de Palo.

A ilesia, edificazión d'o sieglo Xl, cuenta con planta de cruz latina, bobeda de meyo cañón, abside zircular e puerta d'arquiboltas lisas. En o suyo interior se conserban retablos d'enorme calidat artistica e piezas d'arte sacro de gran balura.

SAN CHUAN D'A PEÑA

Cobertau por a roca e ubicau en un espazio natural protechiu, o Monesterio, binculau a las leyendas d'o Gredal, data d'o sieglo X, estando a cuna d'o Reino d'Aragón. En o suyo interior destaca a ilesia prerromanica, as pinturas de San Cosme e San Damián, o Panteón de Nobles, a Ilesia Superior, a capiella gotica de San Beturián e a impresionán claustra romanica.

Su decadencia, las deudas, los pleitos eclesiásticos y el devastador incendio de 1675 obligaron a su desalojo y a la construcción del Monasterio Nuevo en el Llano de San Indalecio, que alberga en su interior el Centro de Interpretación del Reino de Aragón, el Centro de Interpretación del Monasterio de San Juan de la Peña y una Hospedería. A suya decadenzia, as deutas, os pleitos eclesiasticos e o debastador inzendio de 1675 obligón a o suyo desaloxo e a la construzión d'o Monesterio Nuebo en o Plano de San Indalezio, que cuenta en o suyo interior con o Zentro d'Interpretazión d'o Reino d'Aragón, o Zentro d'Interpretazión d'o Monesterio de San Chuan d'a Peña e una Ospedería.

CHACA

En o pedero d'a Peña Uruel, ye un importán puesto de transito en o camino de San Chaime.

A Casa d'a Billa, situada en a carrera Mayor, ye un edefizio d'os sieglos XV y XVI, de portalada plateresca e finestrals con rexa de fierro forgau, en o patio renazentista d'o cual se troba a campana d'a torre d'o reloch.

A Seu de San Pietro, declarada molimento nazional en 1931, ye uno d'os edefizios más importans de l'arte romanico español. A suya construzión encomienza en l'año 1076. A decorazión d'o crismón d'a portalada e os escaques chaqueses influyón en obras posteriors d'o romanico. En o suyo interior, o Museu Diozesano, con importans piezas d'arte sacro.

Una d'as construzions militars millor conserbadas ye a Ziudadela, en o suyo orichen, Castiello de San Pietro, construiu en 1595, en tiempos de Felipe II, presenta planta pentagonal con baluartes armaus en os suyos bertizes, foso, contraescarpa, camino cubierto, plaza d'armas y glazis.

A o norte de Chaca, o fortín de Rapitán (s. XIX-XX), s'ubica en una soberbia talaya dominando dende una exzelén embista a ziudat e o suyo entorno. Sobre o riu Aragón destaca o Puen mediebal de San Miguel, molimento istorico-artistico dende 1943, construiu pa fazilitar a comunicazión entre a ziudat e as bals ozidentals d'o Pirineu aragonés.

ESTACIÓN INTERNACIONAL DE FERROCARRIL DE CANFRANC

Impresionán construzión ferrobiaria de prinzipios d'o sieglo XX, auspiziada por l'apuesta en a creazión d'un paso fronterizo entre Franzia e España por meyo d'un túnel baxo os Pirineus.

Fue inaugurada en 1928 e declarada bien d'interés cultural e molimento dende 2002. A suya istoria tiene episodios, encara escuros, como o paso por os suyos andens de l'oro e obras d'arte expoliaus por os nazis. Como consecuenzia d'o descarrilamiento d'un tren en a bersán franzesa, o paso por o túnel quedó definitivamén zarrau en 1970, estando dende alabez multiples as chestions por part española pa la suya reapertura.

Actualmén o edefizio ye encletau sin posibilidat d'azeder a las suyas dependenzias. Nomás se pueden bisitar y pasiar-se por os suyos andens e bel unas d'as suyas dependenzias, como o deposito de maquinas. A propiedat ye d'o Gubierno d'Aragón e existen cuantas propuestas pa reabilitar o conchunto.

PARQUE NAZIONAL D'ORDESA

O Parque Nazional d'Ordesa e Treserols fue creau en 1918 e examplau en 1982. Ye patrimonio mundial d'a umanidat dende 1997. A suya zona d'influenzia abraca part d'os termens munizipals de Bielsa, Broto, Fanlo, Puértolas, Tella-Sin e Torla.

Domina a suya cheografía o coloso d'a Punta de Treserols (3.355 m.), en o zentro, o mayor mazizo calsinoso d'Europa, flanquiau por o Zilindro de Marboré (3.328 m.) e o Pico Añisclo (3.254 m.).

O Parque puede dibidir-se en sectors, seguntes os suyos diferens azesos. Ta o sector Ordesa, o más abitual, con a tipica balle glaziar en forma de “U”, s'azede dende Torla.

Por a bezina balle d'a Zinca s'azede ta os atros sectors: Añisclo, con azeso dende Escalona; Escuaín, s'azede tamién por Escalona yePuértolas; e Pineta, an que se troba O Parador Nazional de Monte Perdido, ta o que s'arriba dende Bielsa, en a cabezera d'a balle d'a Zinca.

RUTA D'O SARRABLO

Se trata d'un recorriu que, partindo de Samianigo, plega en interesans ilesias romanicas situadas a o norte d'esta localidat, en a bal de Sarrablo.

Destaca en o recorriu a ilesia mozarabe de San Pietro de Lárrede, a más representatiba d'as ilesias d'a zona. A metat camino entre Olibán e Lárrede, en un tascal, se troba l'armita mozarabe de San Chuan de Busa. Entre atras muitas ilesias mozarabes d'a zona cal zitar las d'Olibán e Orós Baxo.

De tornada ta Samianigo podemos obserbar a ilesia romanica de Senegüé e la de Sorripas. Prenendo a ruta por Larrés, se puede bisitar o Museu de Debuxo d'o Castiello de Larrés.

L'AINSA

L'Aínsa ye a capital d'a comarca de Sobrarbe e uno d'os nuclios urbanos millor conserbaus. Una gambada por as suyas carreras e a contemplazión d'as construzions zibils, militars e relichiosas nos trasladan dica a epoca d'o biello Reino d'Aragón.

L'Aínsa s'enclaba en una cruzillata de camins que le atorga una pribilechiada situazión cheografica. O suyo casco antigo, declarau Conchunto Istorico-Artistico en 1970, ye arrodiau por una muralla en la que se conserban dos d'as tres puertas d'azeso, que, chunto a o Castiello, atorgaban a o conchunto un aspecto cuasi inexpugnable. En a fortaleza (s. XI), cuasi espaldada, destaca a Torre d'o Tenente, que contiene o Eco Museu Zentro de bisitans, o Patio d'Armas e a puerta a la Plaza Mayor, en la que confluyen as dos carreras prinzipals. En o nuclio urbano destacan construzions nobles como Casa Bielsa, d'os sieglos XVI e XVII, e Casa Arnal, d'o sieglo XVI. Dende l'Arco de l'Espital tenemos una espectacular embista d'a balle d'a Zinca con a Peña San Beturián. En a ilesia romanica de Santa María (S XI y XII) destaca a suya torre d'aspecto militar con as suyas sayeteras e a suya portalada con cuatre arquiboltas. O interior ye de nau unica con bobeda de meyo cañón apuntau.

Tamién se pueden bisitar o Museu d'Ofizios e Artes Tradizionals e o Museu Marabellas Fósils d'o Mar.

Cada dos años, o primer cabo de semana de setiembre, se i representa A Morisma, que recrea a reconquista d'a billa por os exerzitos cristianos, aduyaus por l'aparizión d'una cruz de fuego sobre una carrasca.

SANTUARIO DE TORREZIUDAT

Adedicau a la Birchen María. A suya construzión fue empentada por San Jose María Escrivá de Balaguer, fundador de l'Opus Dei, e fue ubierto a culto en 1975. L'arquitecto, Heliodoro Dols, querió destacar a bariedat d'as formas utilizando un elemento constructibo basico: o ladrillo.

En o interior destaca o retablo d'alabastro de Joan Mayné, representando distintas eszenas d'a bida d'a Birchen María. Totas as linias d'o santuario fan forcallo en o retablo, en o zentro d'o cual se troban o sagrario e a talla romanica d'a Birchen. En a nau prinzipal se troba un coro alto, e debaxo una cripta con tres capiellas adedicadas a la Birchen d'o Pilar, Loreto e Guadalupe. Bi ha una cuarta capilla que se reserba a la Sagrada Familia.

Ye uno d'os zentros más importans d'atrazión de bisitans d'a rechión. Antimás, promoziona a Ruta Mariana, que enlaza a Basilica d'o Pilar (Zaragoza), Torroziudat, Montserrat e Lurda.

RODA DE'ISABENA

Considerau o lugar más chicot d'España que cuenta con una Seu, ubicau a 111 Km. de Uesca sobre un elebau tozal dende o que s'atalaya buena cosa d'o curso d'o riu Isabena. A localidat poseye una d'as choyas d'o romanico altoaragonés: a Ilesia-Seu de San Bizién, declarada molimento istorico nazional.

O edefizio data d'os sieglos XII e XIII e tiene tres naus con senglos absides decoraus exteriormén con arcos ziegos e lesenas tipicas d'o romanico lombardo. En a cabecera d'a ilesia bi ha tres criptas a distinto nibel d'o prinzipal. La d'a nau zentral, u de San Ramón, decorada con pinturas murals d'epoca romanica, ye la más singular por estar descubierta e contar con tres entradas enmarcadas por arcos semizirculars. A claustra ye de planta cuadrangular e s'ubre a un patio a trabiés d'arquerías. En o interior d'o rezinto s'emplaza un restaurán-ospedería.

En o museo se conserba bel fragmento d'a silla de San Ramón, tallada en fusta de buxo, expoliada e feita a trozos en 1979.

MONESTERIO D'OBARRA

Declarau Molimento Bien d'Interés Cultural desde 1931. O edefizio prinzipal ye a Ilesia de Santa María (s. X y XI), d'estilo romanico lombardo, de planta basilical de tres naus, más alta a zentral, e rematadas por absides de tambor.

A decorazión exterior, ye tipicamén lombarda, con friso d'arcos ziegos e lesenas. A cubierta s'acubilla con tellaus independiens pa cada una d'as naus, estando nomás o zentral a dos gotas.

Un arco de meyo punto da entrada a o templo. O interior tiene tres naus rematadas en absides, trestalladas por pilastras cruziformes. As tres naus s'acubillan con bobedas d'arista e de meyo cañón e os suyo absides con bobedas de meyo cañón. En l'abside zentral destaca a Birchen d'Obarra, talla en piedra policromada d'o s. XIV.

Uns metros a o norte d'o monesterio se troba o Palazio Abazial, e a o sud, l'Armita de San Pablo, obra d'o sieglo XII, de planta rectangular con bobeda de cañón e con un solo abside semizircular. O conchunto, enmarcau por as altas montañas e a o canto d'o riu Isábena, atresora una espezial e armoniosa belleza paisachistica.

ALQUEZRA

Situada en a marguin dreita d'o riu Bero, esta billa molimental constituye un impresionán conchunto mediebal sobre o que destaca o castiello Colechiata de Santa María a Mayor, declarau Conchunto Istorico Artistico. Ye rodiau por una muralla con cuantos torretons. As pinturas murals e a claustra d'a Colechiata son d'obligada bisita. Dende Alquezra puede realizar-se a ruta d'as pasarelas que desziende dica o cauze d'o riu Bero. A lo largo d'o recorriu se puede disfrutar d'a belleza d'o Barranco d'a Fuen, con os suyos cobachos e d'una bechetazión adaptada a la umedat e frescor propia d'estas gargantas.

En Alquezra a Ilesia de San Miguel Arcánchel truca l'atenzión por a rebusteza e austeridat propias d'o romanico, encara que se trata d'una construzión datada en 1681.

CASTIELLO DE MONZÓN

Castiello-Fortaleza d'orichen arabe (s .X), construiu sobre una peña que domina a poblazión de Monzón. En l'año 1089 ye conquiesto por o rei Sancho Ramírez e o suyo fillo, o infante Pietro I.

En o 1143 fue donau a la orden d'o Temple e se transforma en combento, con edefizios d'estilo militar zisterzenco, torres, capiella, refectorio e a suya zistierna, dormitorios, etc. Entre os suyos muros fue educau o rei Chaime I.

B'ha istoriadors que consideran prebada a custodia a lo largo d'años d'a espata d'o Cid, a lechendaria Tizona, por os caballers Templarios en o Castiello de Monzón. A fortaleza tiene un pasau militar dica o sieglo XIX, tenendo espezial protagonismo pa la Guerra d'o Franzés.

O Castiello, tot un simbolo pa os abitans de Monzón, s'alcuentra en l'actualidat parzialmén restaurau; ye estau declarau como Molimento Nazional e aspira a estar Patrimonio d'a Umanidat.

PINETA

Zirco glaziar en a cabezera d'a balle d'a Zinca, presidiu por a inconfundible silueta d'os Picos Astazu, dentro d'o Parque Nazional d'Ordesa e Treserols e ta o que s'azede por una estreita carretera dende a localidat de Bielsa.

As auguas d'o glaziar d'a Punta Treserols, remansadas prebiamén en o ibón de Marboré e encauzadas en o inzipién riu, s'eslisan dende o Mirador de Pineta dica tombar t'o bueito formando o impresionán salto d'a Zinca.

En a marguin zurda d'a Zinca s'ubica o Parador Nazional de Treserols, dende o que parten nombrosas excursions e gambadas por a zona (planos de La Larri, La Munia, ibón de Marboré, Tucarroya, Picos Astazu, etc.)

SANTA CRUZ D'AS SERORS

Localidat situada en un paradisiaco enclau natural, en a bersán norte d'a Sierra de San Chuan d'a Peña, a pocos kilometros de Chaca.

Tot fendo una gambada por as carreras de Santa Cruz nos clama l'atenzión a exzelén conserbazión d'as suyas casas e edefizios de piedra, estando o conchunto un exponén de l'arquitectura popular d'o Pirineu.

Dentro d'o nuclio urbano s'alcuentra una d'as obras mayestras de l'arte romanico, l'actual Ilesia parroquial de Santa María, a construcción d'a cual s'inizió en o zaguer terzio d'o sieglo XI. O edefizio ye rematau por o campanal más destacau d'o romanico aragonés.

A Ilesia de San Crapasio (s. XII), tamién dentro de Santa Cruz, ye un atro bello representán d'o romanico lombardo. A bisita a la localidat puede completar-se con la d'o bezino Santuario de San Chuan d'a Peña.

PARQUE NATURAL D'AS BALS OZIDENTALS

Territorio d'os zaguers onsos d'o Pirineu, cubierto por un impresionán boscache e extensos tascals. Abraca as cabeceras d'os rius Beral, Aragón-Subordán, Osia e Estarrún, que forman respectibamén as bals d'Ansó, Echo, Aragüés d'o Puerto e Aísa. O suyo reliebe calsinoso culmina en a bal d'Aragüés con o pico Bisaurín (2.670 m.).

Dende a localidat d'Ansó, bonica muestra d'arquitectura popular, s'azede a las bals de Zuriza, Linza (pistas d'esquí de fondo) e Tachera, tapizaus por extensos fabars e dominaus por a Mesa d'os Tres Reis (2.428 m.) e Petrechema (2.371 m.).

Echo, un atro exzelén exponén d'arquitectura popular, ye a puerta a la Selba d'Oza, masa de bosque mixto a la que se plega trabesando os estreitos paretons berticals de la Boca de lo Infierno, pa contemplar os picos de Peña Forca (2.390 m.) e Castiello d'Acher (2.384 m.) e os meandros d'Agua Tuerta, trazaus por o riu Aragón-Subordán en o parache de Guarrinza.

BALNEARIO DE PANDICOSA

A o norte d'o lugar de Pandicosa, a o canto d'o Ibón de Baños dende o que se redama l'arriu Caldarés, o Balneario de Pandicosa s'ubica a 1.636 m. d'altitú en un enclau paisachistico pribilechiau, arrodiau de moles graniticas de más de 3.000 m., como o pico Argualas (3.040 m.) e os Picos dero Infierno (3.084 m.).

L'azeso a o rezinto termal se realiza por una estreita carretera que aprobeita l'antiga ruta de pastors e paqueters enta Franzia por o Puerto de Pandicosa e enlaza en 8 km. o lugar de Pandicosa con o mesmo Balneario, as instalazions d'as cuals aprobeitan as auguas d'as fuens nitrochenadas e sulfurosas con propiedaz minero-medizinals, conoxidas ya en epoca romana e aptas pa dibersos tratamientos de salut.

Por o complexo han transitau güespedes tan ilustres como o rei Alfonso XIII, Santiago Ramón y Cajal e Ortega y Gasset.

GARGANTAS D'AÑISCLO E ESCUAÍN

Forman parte d'o Parque Nazional d'Ordesa e Treserols e a suyas parez son estadas talladas en a piedra caliza por os rius Bellos e Yaga. A os cañons d'Añisclo e Escuaín s'azede dende o lugar d'Escalona, situau en a carretera de L'Aínsa ta la frontera franzesa.

O riu Bellos, que en a suya cabecera replega parte d'as auguas d'o mazizo de Treserols, esgarra a piedra de norte a sud en una profundo garganta con sucherens formazions rocosas en as parez d'as cuals se produze un curioso fenomeno d'imbersión en os pisos de bechetazión

Por atra man, o Yaga naxe d'o sino d'a roca en os Bibers d'o Campillón. As suyas parez berticals, talladas por a corrién flubial, son aprobeitadas pa la suya nidificazión por numbrosas espezies d'abes de rapiña, entre atras, o fuyitizo cluxigüesos.

PARQUE NATURAL LARDANA-MALADETA

A localidat de Benás, zentro turistico de primer orden situau a o canto d'o riu Esera, ye a puerta d'entrada d'este Parque Natural en o que se troba bel una d'as moles graniticas más altas d'o Pirineu, como Lardana ( 3.369 m.), Maladeta (3.308 m.) e Aneto (3.404 m.), con os suyos respectibos glaziars, chunto con os ibons de montaña más conoxius como Ballibierna, Batisielles u Cregüeña.

En o fondo d'a bal trobamos, a la dreita, o Balneario d'auguas minero-medizinals e os Planos de l'Hespital. Dende aquí una caminata a pie nos conduze ta o Forau d'Aigualluts, que aplega en un imponén salto as auguas d'os glaziars d'Aneto e Maladeta. Parte d'estas auguas van ta o riu Esera, entre que o caudal prinzipal desaparexe baxo tierra, pa tornar a surchir en a bezina bal d'Arán, posibilitando o naximiento d'o riu Garona.

PARQUE NATURAL D'A SIERRA E CAÑONS DE GUARA

Fue creau en 1990 e ye o mayor espazio natural protechiu d'Aragón. As suyas cuasi 81.000 ectarias s'extienden d'este ta ueste a lo largo de tot o prepirineu de Uesca. As sierras que forman a cadena montañosa, coronada por os 2.077 metros d'o Tozal de Guara, son trabesadas de norte ta sud por os rius Flumen, Guatizalema, Alcanadre, Mascún e Bero, formando estreitos cañons e profundos barrancos o deszenso d'os cuals agradan asabelo a esportistas e abenturers. Formiga, A Peonera, Gorgas Negras, Barrasil, Mascún, Balcez e o cañón d'o riu Bero son bel unos d'os más conoxidos entre os que practican este turismo d'abentura.

O Parque Natural, exemplo de reliebe karstico, cuenta con bonicos e espectaculars paraches, moldeaus por l'azión de l'augua sobre a piedra calsinosa e conglomerada, entre os que destacan O Salto de Roldán, Badiello e o barranco de Mascún, os paretons d'os cuals contienen bariadas espezies de fauna e flora e colonias de butres, boletas e abicastros más esquibos como l'alica reyal e o cluxigüesos.

Dentro d'as buegas d'o Parque de Guara trobamos amás o Parque Cultural d'o Riu Bero, que cuenta con numbrosos cuebas e abrigos con pinturas rupestres.

Monesterio de Nuestra Señora de las Fuentes

Fundada en el año 1507 por los condes de Sástago, La Cartuja de Ntra. Sra. de La Fuentes fue la primera de las cartujas levantadas en el Reino de Aragón. En el siglo XVIII se levantó un nuevo monasterio, que es La Cartuja tal como la conocemos ahora. Debido a su antigüedad es uno de los elementos más importantes de la arquitectura de la Ilustración del siglo XVIII en Aragón.

Pero su importancia no sólo radica en su antigüedad sino también en las pinturas murales realizadas por fray Manuel Bayeu, que decoran más de 2.000 metros cuadrados en su interior. Esto hace que por extensión se trate de uno de los conjuntos pictóricos más importante de todo Aragón.

Más información en Oficina de Turismo de Los Monegros Tel. 974 570090